Κωνσταντινίδης - Έργα για Ορχήστρα

Προτεινόμενη ηχογράφηση:
The Bulgarian Radio Symphony Orchestra,
Byron Fidetzis


Μελετώντας προσεκτικά το ορχηστρικό έργο του Γιάννη Κωνσταντινίδη, μπορούμε να διακρίνουμε σε αυτό τα εξής πέντε χαρακτηριστικά:

α) Συνδέεται άμεσα με την ελληνική δημοτική μουσική.
β) Η σύνδεση της κύριας μελωδία με το μέρος της συνοδείας γίνεται με τρόπο αντίστοιχο της ιμπρεσιονιστικής γαλλικής σχολής των αρχών του 20ου αιώνα και της νεοκλασικής σχολής του μεσοπολέμου.
γ) Αποφεύγεται η θεματική ανάπτυξη στα περισσότερα έργα, γι' αυτό χαρακτηρίζεται ορχηστρική η συγκεκριμένη μουσική και όχι συμφωνική.
δ) Γίνεται συνειδητή επιλογή σύντομης μορφής όσον αφορά τη δομή, κάτι που οδηγεί στην προτίμηση της σουίτας.
ε) Πλούσια αρμονία και ποικιλματική ενορχήστρωση που δικαιολογεί την επανάληψη ως το σημαντικότερο μέσο εξέλιξης της μουσικής.

Οι Δύο Δωδεκανησιακές Σουίτες
Η μουσική πρώτη ύλη και στα δύο έργα προέρχεται κυρίως από το έργο του Baud-Bovy "Τραγούδια των Δωδεκανήσων", συλλογή μεγάλης μουσικολογικής αξίας με καταγραφές δημοτικών τραγουδιών. Η μικρή ορχήστρα και στα δύο έργα χρησιμοποιείται με μια χαρακτηριστική λεπτότητα που βασίζεται στην αρχή της ηχοχρωματικής ποικιλίας, η οποία συνδέεται άμεσα με την τεχνική της "αέναης παραλλαγής", τεχνική που θα λέγαμε ότι παραπέμπει στον τρόπο σκέψης του λαϊκού μουσικού. Οι σκοποί που περιέχονται στις δύο σουίτες είναι οι εξής:

Δωδεκανησιακή Σουίτα Αρ. 1
α) Το Δυοσμαράκι (Μαντινάδα Καρπάθου) - Ανάμεσα πλημμύρι (Ρόδου)
β) Πέτρος και Παύλος (Γαμήλιο Καστελλόριζου)
γ) Σαράντα χρόνους έκαμα (Ρόδου) - Ειρήνη (Χορός Τήλου)
δ) Ας τραγουδήσω κι ας χαρώ (Σκοπός Αρχαγγελίτικος Ρόδου)
ε) Ζερβόδεξ(ι)ος (Χορός Ρόδου)
στ) Τραγούδι γάμου (Χορός Ρόδου) - Σούστα (Χορός Ρόδου)

Δωδεκανησιακή Σουίτα Αρ. 2
α) Τραγούδι του γάμου (Αρχάγγελος Ρόδου) - Βοστσικάτα (Καλύμνου) - Κάλακα του Λαζάρου (Ρόδου)
β) Το πάθος (Κάσου - Δωδεκανησιακή λύρα, αρ. 23)
γ) Έλα να τις μοιραστούμε (Ρόδος) - Στα μάρμαρα του Γαλατά (Κάρπαθος)
δ) Δεν ημπορώ να κάμ' αλλιώς - Ο κάτω (Ρόδου)
ε) Μοιρολόι Αστυπάλαιας
στ) Το μικρό Κωνσταντάκι (Ρόδος) - Χορευτικά Καρπάθου

Τρεις Ελληνικοί Χοροί και Κυκλαδίτικος
Οι Τρεις Ελληνικοί Χοροί γράφτηκαν το 1950 και στην ουσία αποτελούν και αυτοί μια (χορευτική) σουίτα σε τρία μέρη.

Ο πρώτος χορός (Τσάμικος σε Λα, πάνω στην Ιτιά) είναι στην πραγματικότητα μονοθεματικός αλλά παρουσιάζει μια κυματοειδή εξέλιξη. Έχει δηλαδή μια συμπύκνωση και αποσυμπύκνωση του ηχητικού όγκου, αλλά προς το τελικό αποκορύφωμα παρατηρούμε βαθμιαία συμμετοχή του συνόλου της ορχήστρας.

Ο δεύτερος χορός (Τσακώνικος σε Ρε) είναι διθεματικός και βασίζεται σε δύο τραγούδια, Αμπέλι μου πλατύφυλλο και Σου 'πα μάνα μ' πάντρεψέ με, τα οποία εμφανίζονται περιοδικά με την μορφή Α Β Α συν μια τελική επανεμφάνιση του Β ως κόντα.

Ο τρίτος και τελευταίος χορός (Καλαματιανός σε Σολ και Λα) έχει πάλι μια διθεματικότητα με την μορφή Α Β Α συν μια μικρή κόντα στο τέλος. Η ορχήστρα που χρησιμοποιεί εδώ ο συνθέτης είναι η μεγαλύτερη δυνατή, ανάλογη με αυτήν στην Μικρασιατική Ραψωδία.

Ο Κυκλαδίτικος Χορός αρχικά ήταν στην σκέψη του συνθέτη να είναι ο τρίτος σε μια άλλη σουίτα τριών χορών, που τελικά τα δύο πρώτα της μέρη συγχωνεύτηκαν στην Μικρασιατική Ραψωδία. Δεν ολοκληρώθηκε ποτέ όμως από τον συνθέτη. Βρέθηκε στα κατάλοιπα του συνθέτη από τους Λ. Λιάβα και Β. Φιδετζή ο οποίος και το ολοκλήρωσε.

Μικρασιατική Ραψωδία
Είναι χωρίς αμφιβολία το σημαντικότερο έργο του Κωνσταντινίδη, όπως και ο ίδιος έλεγε, με μια κεντρική και συμβολική θέση στην όλη δημιουργία του. Αφιερωμένο στην μητέρα του και ταυτόχρονα στην "μάνα γη" της Μικράς Ασίας. Παρατίθενται στη συνέχεια τα τραγούδια που χρησιμοποίησε ο συνθέτης όπως ακριβώς τα έγραψε ο ίδιος:

1ο μέρος
PRELUDIO
1o Θέμα: Μαύρη Πέτρα του Γιαλού κ.λ.π. (Δυτικών Μικρασιατικών Παραλίων αλλά και Κύπρου (;) ίσως τουρκικής προέλευσης)
2ο Θέμα: Ποντιακό τραγούδι του γάμου
OSTINATO
Κάλαντα των Φώτων
Παραλλαγές

2ο μέρος
INTERMEZZO
1. Εισαγωγή με χρησιμοποίηση του 1ου θέματος του 1ου μέρους
2. Τραγούδι (Πρωτοχρονιάτικος χορός) Καππαδοκίας
3. Τραγούδι Παχτικός (χορευτικό Βιθυνίας)
4. Επανάληψη 1ου θέματος Καππαδοκίας

FINALE
1. 1ο θέμα (Καρσιλαμάς)
2. Ποντιακό + 1ο Μικρασιάτικο θέμα Παραλίων (1ου μέρους)
3. Α' Ζεϊμπέκικο Αϊβαλιώτικο (Προελεύσεως Αγιάσσου Μυτιλήνης)
4. Β' Σμυρνέικο Ζεϊμπέκικο
5. Επεξεργασία των Δύο Ζεϊμπέκικων

Η Ραψωδία δουλεύτηκε αρκετά από τον συνθέτη, μέχρι να καταλήξει στην εκδοτική της μορφή και στον οριστικό της τίτλο το 1975.

Κωνσταντινίδης - Τα Έργα για Πιάνο

Προτεινόμενη ηχογράφηση:
πιάνο: Δόμνα Ευνουχίδου


Το πρώτο πράγμα που παρατηρεί κανείς στα έργα του Κωνσταντινίδη για πιάνο είναι η αυτούσια χρήση μελωδιών της ελληνικής δημοτικής μουσικής. Η μόνη επέμβαση που επιτρέπει ο συνθέτης στον εαυτό του είναι η αρμονική επεξεργασία του υλικού του, όπου βρίσκεται και το σημαντικότερο μυστικό της τέχνης του. Ικανός γνώστης της ιδιαιτερότητας των τροπικών (modal) κλιμάκων της ελληνικής μουσικής, σέβεται απόλυτα την τόσο ευαίσθητη δομή των μελωδιών του. Έτσι, έχοντας κυριαρχήσει στα εκφραστικά του μέσα, δε διστάζει να επαναλάβει την ίδια μελωδία με διαφορετικά κάθε φορά ευρήματα (από το μπάσο οστινάτο ως την διτονικότητα). Παρόλη τη γερμανική του παιδεία ο Κωνσταντινίδης αποπνέει μια γαλλική ιμπρεσσιονιστική, αλλά και νεοκλασσική λεπτότητα και ευαισθησία, μια διαύγεια στη μουσική που παραπέμπει στον Ραβέλ, συνθέτη που τόσο θαύμαζε. Όλα αυτά βέβαια, μέσα από μια γνήσια ελληνική αίσθηση, μακριά από κάθε επιφανειακή και φολκλοριστική διάθεση.

Buxtehude - Cantata "Membra Jesu Nostri", BuxVW 75

Προτεινόμενη ηχογράφηση:
Knabenchor Hannover,
The Amsterdam Baroque Orchestra,
Ton Koopman


Το έργο Membra Jesu Nostri (Τα μέλη του Κυρίου μας Ιησού), BuxWV 75, είναι ένας κύκλος από επτά καντάτες που συνέθεσε το 1680 ο Dietrich Buxtehude, σύνθεση που αφιέρωσε στον Gustaf Düben. Το έργο αυτό θεωρείται ως το πρώτο Λουθηρανικό ορατόριο και το κείμενό του είναι βασισμένο στο μεσαιωνικό ποίημα Salve mundi salutare – επίσης γνωστό και ως Rhythmica oratio – που έγραψε ο Bernard de Clairvaux. Η σύνθεση χωρίζεται σε επτά μέρη, η καθεμία από τις οποίες αντιπροσωπεύει και ένα διαφορετικό μέρος του σώματος του σταυρωμένου Χριστού: πόδια, γόνατα, χέρια, πλευρά, στήθος, καρδιά και κεφάλι.

Όσον αφορά τη δομή, η κάθε καντάτα χωρίζεται σε έξι μέρη, μια ορχηστρική εισαγωγή, ένα κονσέρτο για όργανα και πέντε φωνές (SSATB) – με εξαίρεση την πέμπτη και έκτη καντάτα όπου χρησιμοποιούνται μόνο τρεις φωνές –, τρεις άριες για μία ή τρεις φωνές όπου στην καθεμία ακολουθεί ένα οργανικό ριτορνέλο και τέλος μια ακριβής επανάληψη του κονσέρτου. Η πρώτη και η έβδομη καντάτα δεν ακολουθούν αυτό το πρότυπο, στην πρώτη η χορωδία επαναλαμβάνει την πρώτη άρια μετά την επανάληψη, ενώ στην έβδομη και οι πέντε φωνές τραγουδούν την τελευταία άρια και αντί για επανάληψη του κονσέρτου, το τελικό Amen ολοκληρώνει τον κύκλο.

Γενικά οι καντάτες του Buxtehude αποτελούν παραδείγματα ποικιλόμορφης έμπνευσης και δημιουργικής ευφυΐας. Μπορεί κανείς να διακρίνει σ’ αυτές γαλλικές, ιταλικές και νοτιο-γερμανικές επιρροές και αντιπροσωπεύουν χαρακτηριστικά την ακμή της βορειο-γερμανικής χορωδιακής μουσικής του 17ου αιώνα. Ο Buxtehude, ως συνθέτης που μπορεί να συγκριθεί με τον J. S. Bach, αποτυπώνει πολύ όμορφα ακριβώς αυτή την μουσική τελειότητα της εποχής του.

Stravinsky - The Rite of Spring / Symphony of Psalms

Προτεινόμενη ηχογράφηση:
Choeurs de l' Orchestre de Paris,
Orchestre de Paris,
Daniel Barenboim


The Rite of Spring
Η Ιεροτελεστία της Άνοιξης πιο συχνά αναφέρεται με τον αρχικό γαλλικό της τίτλο, Le Sacre du printemps και πρόκειται για μουσική που συνέθεσε ο Stravinsky για μπαλέτο και πιο συγκεκριμένα για τα Ballets Russes του Serge Diaghilev. Ύστερα από συνεχείς διορθώσεις και αναθεωρήσεις του έργου από τον συνθέτη μέχρι και λίγο πριν την πρώτη εκτέλεση, τελικά έγινε η πρεμιέρα του στις 29 Μαΐου του 1913 στο Theatre des Champs-Elysees στο Παρίσι υπό την διεύθυνση του Pierre Monteux.

Η ιδέα ήρθε στον συνθέτη από ένα ονειροπόλημα το οποίο του αφύπνισε μνήμες που είχαν να κάνουν με την δημοτική μουσική παράδοση της χώρας του. Όταν ξύπνησε, είχε στο μυαλό του κάποιες απλές λαϊκές μελωδίες τις οποίες έντυσε με ρυθμούς εκρηκτικής δύναμης. Ο παγανιστικός όμως χαρακτήρας του μπαλέτου και της χορογραφίας του, σόκαρε τόσο πολύ το γαλλικό κοινό της εποχής, που οι έντρομοι Γάλλοι άρχισαν να γιουχάρουν την ώρα της εκτέλεσης και μάλιστα προέβησαν σε τέτοιες ταραχές που αναγκάστηκε να παρέμβει η αστυνομία για να «καλμάρει τα πνεύματα». Ο δε Stravinsky φυγαδεύτηκε την τελευταία στιγμή από την πίσω πόρτα του θεάτρου την στιγμή που ο Diaghilev ανοιγόκλεινε τα φώτα σε μια μάταιη προσπάθειά του να ηρεμήσει το έξαλλο κοινό.

Παρόλη την αποτυχία της πρεμιέρας, το έργο με το πέρασμα του χρόνου (σιγά σιγά παιζόταν μόνο η μουσική χωρίς την παρουσία μπαλέτου) αναδείχθηκε ως ένα από τα σημαντικότερα αριστουργήματα του σύγχρονου ορχηστρικού ρεπερτορίου.

Symphony of Psalms
Η Συμφωνία των Ψαλμών γράφτηκε το 1930 και ανατέθηκε στον Stravinsky από τον Serge Koussevitzky για τους εορτασμούς της 50ης επετείου της Συμφωνικής Ορχήστρας της Βοστώνης. Το έργο αυτό είναι χορωδιακό – συμφωνικό, σε τρεις κινήσεις και γράφτηκε στην νεοκλασσική περίοδο σύνθεσης του Stravinsky. Η συμφωνία πήρε το όνομά της από την χρήση κειμένων των Ψαλμών της Παλαιάς Διαθήκης στα χορωδιακά μέρη, τα οποία ο Stravinsky εμπνεύστηκε να συμπεριλάβει στο έργο του.

Οι τρεις κινήσεις εκτελούνται χωρίς κανένα κενό ανάμεσά τους και τα κείμενα που ψέλνει η χορωδία είναι αυτούσια από την λατινική έκδοση της Αγίας Γραφής (Vulgate) ενώ η καθεμία από αυτές εκφράζει από μία χριστιανική αρετή, την πίστη, την ελπίδα και την αγάπη. Δεν είναι τυχαίο μάλιστα το γεγονός ότι η Συμφωνία των Ψαλμών σηματοδοτεί την περίοδο που ο συνθέτης επανασυνδέθηκε με την χριστιανική πίστη. Αντίθετα από άλλα έργα για χορωδία και ορχήστρα, ο Stravinsky είπε για το έργο του αυτό: «Δεν είναι μια συμφωνία στην οποία περιλαμβάνω απλά τους Ψαλμούς. Αντίθετα, είναι η υμνωδία των Ψαλμών που μετατρέπω σε συμφωνία».